Hàn Mặc Tử tên thật là Nguyễn Trọng Trí sinh ngày 22.9.1912 tại Lệ Mỹ, Đồng Hới. Thuở nhỏ ông học trung học ở Huế (1928-1930), làm viên chức sở đạc điền ở Quy Nhơn (1932-1933), vào Sài Gòn làm báo rồi lại trở về Quy Nhơn (1934-1935). Ông mắc bệnh phong từ năm 1937, phải vào nhà thương Quy Hoà tháng 9.1940, rồi mất ở đó vào ngày 11.11.1940.
Hàn Mặc Tử bắt đầu làm thơ rất sớm với thể thơ Đường luật và các bút danh Minh Duệ Thị, Phong Trần; nổi tiếng vì được cụ Phan Bội Châu hoạ thơ và đề cao. Từ năm 1935 ông đổi bút hiệu thành Lệ Thanh, rồi Hàn Mạc Tử, và cuối cùng Hàn Mặc Tử. Tác phẩm tiêu biểu gồm các tập thơ “Gái quê” (1936, tập thơ duy nhất được xuất bản khi tác giả còn sống), Đau Thương (hay Thơ Điên), Thượng Thanh Khí, Cẩm Châu Duyên, Chơi Giữa Mùa Trăng…
Hàn Mặc Tử đem đến cho Thơ Mới một phong cách độc đáo và sáng tạo: bên cạnh những tác phẩm bình dị, trong trẻo, chan chứa tình quê là các tác phẩm đầy những cảm hứng lạ lùng, huyền bí, thậm chí đến điên loạn, phản ảnh trực tiếp một tâm hồn yêu thơ, yêu đời chan chứa, nhưng lại quằn quại vì cơn bệnh đau đớn dày vò.
Thì liệu tay nào ghì giữ được dòng Hương, hoa bắp:
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay
Đâu? Thuyền ai một dạo đã đậu bến sông Trăng, bến Hàn Mặc Tử? Hay giờ chỉ còn là thuyền trăng hoài niệm. vậy mà nhà thơ vẫn đắm đuối hỏi:
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?
“Trăng Tử” đã vắng “thuyền ai” nên trăng tán sắc, tan rã trong giấc mơ của khổ thơ cuối:
Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Than ôi! Người mơ xưa nay hoá thành “khách đường xa”, vâng chỉ là “khách đường xa”, xa tít tắp vô bờ, không với tới được nữa. Càng xa, “áo em” càng trắng. Trắng quá, xa xôi quá thành… xa lạ chăng?
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?
“Ở đây” tức là ở trong hồn thơ vẫn thấp thoáng ẩn hiện sắc sắc không không, mờ mờ sương khói…Lòng ai đi mãi miết, “ai biết” lòng kia có còn đậm đà luyến nhớ mối duyên xanh? Giữa hai đại từ “ai” chì còn lại nẻo đường tình một chiều, thôi thúc nhà thơ về phương trời xa vô định…
Đường qua thôn Vỹ ra sao nhỉ? Đó là màu sắc mướt xanh khát vọng, chuyển sang nhạt vàng hoài vọng rồi trắng nhoà ảo vọng trong Hàn Mặc Tử? Thôn Vỹ là con đường yêu thương dẫn tới vườn thơ xanh, qua sông trăng vàng nhớ tới loãng tan màu áo sương khói mịt mùng…
Hàn Mặc Tử đã đi trên con đường tình một chiều mà không thể quay lại tìm duyên “cau”, “lá trúc” được nữa.
“Ai mua trăng tôi bán trăng cho”, Hàn Mặc Tử có thể bán trăng, bán hồn mình chứ “chẳng bán tình duyên” dẫu ai kia xuôi xa quên lãng… “Đây thôn Vỹ Dạ” lấp lánh hương màu ẩn dụ: có nắng lên, có trăng đợi, có sương khói… đã ám ảnh vào tâm trí của chàng thơ tài hoa bạc mệnh.
Dù sớm vội đi nhưng Hàn Mặc Tử cứ mãi yêu người, yêu đời với cả tấm lòng đắm say khát sống
Từ gió xuân đi gió hạ về
Anh thường gởi gắm mối tình quê
Bên em, mỗi lúc trên đường cái
Hóng mát cho lòng được thoả thuê
Em có ngờ đâu trong những đêm
Trăng ngà giải bóng, mặt hồ êm,
Anh đi thơ thẩn như ngây dại
Hứng lấy hương nồng trong áo em…
Bên khóm thùy dương em thướt tha.
Bên này bờ liễu anh trông qua,
Say mơ vướng phải mùi hương ướp
Yêu cái môi hường chẳng nói ra…
Độ ấy xuân về em lớn lên,
Thấy anh em đã biết làm duyên.
Nhưng thời gian vẫn trôi đi mãi,
Yêu dấu lòng anh ôm hận riêng.
ĐỜI PHIÊU LÃNG
Gởi một gái làng quê tôi
Mây trắng ngang trời bay vẩn vơ
Đời anh lưu lạc tự bao giờ
Đi đi… đi mãi nơi vô định
Tìm cái phi thường cái ước mơ.
Ở chốn xa xôi em có hay
Nắng mưa đã trải biết bao ngày
Nụ cười ý vị như mai mỉa
Mỉa cái nhân tình lúc đổi thay.
Trên đời gió bụi, anh lang thang
Bụng đói như cào lạnh khớp răng
Không có nhà ai cho nghỉ bước
Vì anh là kẻ chẳng giàu sang
Ban đêm anh ngũ túp lều tranh
Chỗ tạm dừng chân khách bộ hành
Đến sáng hôm sau anh cất bước
Ra đi với cái mộng chưa thành.
Trăng nằm sóng soài trên cành liễu
Đợi gió đông về để lả lơi
Hoa lá ngây tình không muốn động
Lòng em hồi hộp, chị Hằng ơi.
Trong khóm vi vu rào rạt mãi
Tiếng lòng ai nói? Sao im đi?
Ô kìa, bóng nguyệt trần truồng tắm
Lộ cái khuôn vàng dưới đáy khe.
Vô tình để gió hôn lên má
Bẽn lẽn làm sao lúc nửa đêm
Em sợ lang quân em biết được
Nghi ngờ tới cái tiết trinh em.
DUYÊN MUỘN
Từ khi đôi má đỏ hây hây
Em tập thêu thùa, tập vá may
Chim sáo trước sân bay tới đậu
Em mừng sắp được lấy chồng đây.
Những lượt thu về, em thấy xuân
Trên đối má nõn lại phai dần
Và lòng em chẳng còn nao nức
Như lúc tả ưng lên đốt khói trầm.
Người nói duyên em đã muộn màng
Bởi vì nghèo khó chẳng xênh xang
Nhưng xuân em chín từ năm ngoái
Há hải vì em áo nối quàng.
Ngày mai tôi bỏ làm thi sĩ
Em lấy chồng rồi hết ước mơ
Tôi sẽ đi tìm mỏm đá trắng
Ngồi lên để thả cái hồn thơ.
GÁI QUÊ
Xuân trẻ, xuân non, xuân lịch sự
Tôi đều nhận thấy trên môi em
Làn môi mong mỏng tươi như máu
Đã khiến môi tôi mấp máy thèm.
Từ lúc tóc em bỏ trái đào
Tới chừng cặp má đỏ au au
Tôi đều nhận thấy trong con mắt
Một vẻ thơ ngây và ước ao.
Lớn lên em đã biết làm duyên,
Mỗi lúc gặp tôi che nón nghiêng
Nghe nói ba em chưa chịu nhận
Cau trầu của khách láng giềng bên.
HÁI DÂU
Em bỏ công lao tự thuở giờ
Chăn tằm mong kén chút duyên tơ
Cứ ngày hai buổi em đi hái
Mớ lá dâu về xắt nhỏ, to
Hái dâu em nghĩ lúc làm dâu,
In trí bà già độc ác sao
Vì thế em không còn muốn nữa
Lấy chồng cực lắm, phải chơi đâu.
Xuân em hơ hớ đào non
Chàng đã thương thương muốn kết hôn
Từ ấy xuân em cành chín ủng
Ngày ngày giặt lụa bến sông con.
Chàng đã vời ai đi tới bỏ
Cau trầu, lễ vật ở nhà em
Má em nhận gả không đòi cưới
Thấp thỏm em mừng được tấm duyên.
Từ ấy sao chàng không trở lại
Vuông tơ em dệt đã gần xong
Mấy lần đổi lá dâu ngoài ngõ
Mấy lượt mong chàng, chàng biết không ?
LÒNG QUÊ
Từ khi trong quán khách
Anh bứt áo ra đi
Nước mắt em ràn rụa
Lòng anh xiết sầu bi
Đạp chân lên đường máu
Anh gây chuyện ly kỳ
Rồi nước mây lưu lạc
Rồi anh ôm tình si
Âm thầm cùng ngày tháng
Không biết ở thôn quê
Em có gầy như liễu
Hay buồn như đám mây
Thương em không dám nghĩ
Đương lúc nước nhà nguy
Mối thù tràn như sóng
Lòng nào anh nỡ si
Cách nhau ngàn vạn dặm
Còn thấy rõ dung nghi
Phảng phất luôn trước mắt
Dường mới gặp hôm tê
Sống thác có hề chi
Trong lúc ngồi tưởng tượng
Lệ em ướt bài thi
Yêu đương cần họ mãi
Dưới ngọn đèn vô tri
Xét thân anh vô dụng
Ủng huỷ kiếp nam nhi
Sống chung cùng kẻ nghịch
Hổ thẹn đến ngàn cây
Có em, anh sống gượng
Hồn anh về thôn quê
Theo em bên bến xe
Nước mây còn lưu luyến
Tiếng lòng còn lâm ly
Tả lòng niềm tâm sự
Ruột gan đều tái tê.
Chứa đầy hoa mộng trên trời cao
Đêm ấy không trăng mà có sao
Một tiếng vang xa, rơi xuống suối
Thì thầm trong gió ngàn phi lao.
Mình nắm tay ta hỏi mật thiết
Bước đường thi sĩ nhiều cay nghiệt
Hay đầy hương vị như rừng mai
Nhắm mắt ta vờ dường chẳng biết.
Vì nếu ta đây là trích tiên
Là hồn thi sĩ có lương duyên
Với bao gái đẹp trong nhân thế
Thì sống vô tâm chẳng biết phiền.
Ta có như ai thèm phú quí
Ngày đêm mơ ước điều xa xôi
Tuy không tư lự nhưng hồi hộp
Và biết làm thinh với ngọn đồi.
Ta thường giơ tay níu ngàn mây
Đi lại lang thang trên ngọn cây
Bởi ánh trăng ngà đã yếu đuối
Sương lam thấm áo lạnh không hay.
Mỗi khi mưa ngớt cơn giồn qua
Xắn áo ra vườn ta lượm hoa
Những cánh vô duyên theo gió rã
Vừa cười, vừa khóc ta chôn hoa.
Mình ơi, ta vốn khách đa tình
Nhưng mối tình ta toàn nhạt cả
Vì bao mỹ nữ, ta đều khinh.
NẮNG TƯƠI
Mây hờ không phủ đồi cao nữa
Vì cả trời xuân tắm nắng tươi…
Hơi nắng dịu dàng đầy nũng nịu
Sau rào khẽ liếm cặp môi tươi…
Môi tươi thiếu nữ vừa trang điểm
Nắng mới âm thầm ước kết hôn
Đưa má hồng đào cho nắng nhuộm
Tình thay! Một vẻ ngọt và ngon…
Lá xuân sột soạt trong làn nắng
Ta ngỡ, em ơi vạt áo hường
Thứ áo ngày xuân em mới mặc
Lòng ta rộn rã nỗi yêu thương.
Trăng lên, nước lặng tre là đà
Rơi bóng im trên đám cỏ hoa
Tiếng động sau cùng lau cỏ mọc
Tiếng ca chen lấn từ trong ra.
Tiếng ca ngắt – Cành lá rung rinh
Một nường con gái trông xinh xinh
Ống quần vo xắn lên đầu gối
Da thịt, trời ơi! Trắng rợn mình.
Cô gái ngây thơ nhìn xuống hồ
Nước trong nổi bật dáng hình cô
Nụ cười dưới ấy và trên ấy
Không hẹn, đồng nhau nở lẳng lơ.
NHỚ CHĂNG
Nhớ chăng? Anh cùng em nô đùa
Ngây thơ như trẻ lên ba
Anh đứng bên cạnh
Coi em thêu thùa
Em thêu con phụng
Đậu trên cành ngô
Anh giựt lấy khăn
Tức mình ngó anh em háy
Em mượn tơ duyên kết lấy
Giải đồng tâm
Nào có phải anh với em
Tự kết mối lương duyên
Đó chẳng qua
Vì cha mẹ đôi bên
Ưng kết tình riêng.
Rồi ba em lại mất
Rồi ba anh chẳng còn
Mẹ em giàu có
Rồi lời hứa năm xưa
Cùng với dòng nước chảy qua
Đi biệt
Không về.
Từ ấy anh ra đi
Ngoài song không gió thoảng
Hoa đào vắng mùi hương
Lòng em xuân hờ hững.
Từ ấy anh ra đi
Bóng trăng vàng giải cát
Cánh cô nhạn bơ vơ
Liệng dưới trời xanh ngát.
Từ ấy anh ra đi
Tiếng dương cầm vắng bặt
Dường tan trong đám sương
Thoảng về nơi làng mạc.
Từ ấy anh ra đi
Em gầy hơn vóc liễu
Em buồn như đám mây
Những đêm vầng trăng thiếu.
QUẢ DƯA
Ánh nắng lao xao trên đọt tre
Gió nam như lửa bốc tư bề
Môi khô chưa nếm mùi son phấn
Khao khát, trời ơi, bụm nước khe.
Lơ đãng mắt nhìn đến vạt dưa
Quả dưa xinh xắn buổi ban trưa
Chán chường hóng mát nằm phơi bụng
Ai thấy lúc nào mà chẳng ưa.
Ta liền ngắt đi rồi bóc xem
Má hồng ưng ửng lại răng đen,
Đã nhìn tận mặt còn chi nữa
Ta vội kề môi cắn kẻo thèm.
Ánh nắng lao xao trên đọt tre
Tiếng ca lanh lảnh trong vườn me
Tiếng ca im bặt. Rồi thấp thoáng
Vạt áo màu nâu hiện trước hè.
Mùi hương đi trước nàng theo sau
Đến chỗ vạt dưa, bỗng nghẹn ngào
Hổn hển nấc lên từng tiếng một.
Quả dưa ai hát. Quả dưa đâu.
Lúc chàng ở rể, em nào hay
Thày mẹ em đâu có tỏ bày
Em cứ nhìn chàng, không phút ngượng
Và sau, em biết, sượng sùng thay.
TÌNH QUÊ
Trước sân anh thơ thẩn
Đăm đăm nhạn trông về
Mây chiều còn phiêu bạt
Lang thang trên đồi quê
Gió chiều quên ngừng lại
Giòng nước quên trôi đi
Ngàn lau không tiếng nói
Lòng ganh đường đê mê
Cách nhau ngàn vạn dặm
Nhớ chi đến trăng thề
Dầu ai không mong đợi
Dầu ai không lắng nghe
Tiếng buồn trong sương đục
Tiếng hờn trong luỹ tre
Dưới trời thu man mác
Bàng bạc khắp sơn khê
Dầu ai dưới cành lê
Với ngày xuân hờ hững
Cố quên tình phu thê
Trong khi nhìn mây nước
Lòng xuân cũng não nề.
TÔI KHÔNG MUỐN GẶP
Tôi hằng muốn thấy người tôi yêu
Nhơ nhởn đồi thông lúc xế chiều
Để ngực phập phồng cho gió giỡn
Đưa tay hứng lấy tình thanh cao.
Tôi thích nép mình trong cánh cửa
Hé nhìn đáng điệu của người yêu
Bước đi ngượng nghịu trên đường cái
Mỗi lúc ngang qua trước mặt lều.
Có lần trông thấy người tôi yêu
Đôi má đỏ bừng, tôi chạy theo
Tìm lấy hương thừa trong nếp gió
Thờ ơ, làn gió thoảng bay vèo.
Có lần trông thấy người tôi yêu
Tôi lại giả vờ lên mặt kiêu
Như chẳng sá gì cô gái lịch
Xa rồi, hối hận, mới nhìn theo.
Tôi cũng trông thấy người tôi yêu
Ngồi cạnh suối trong cởi yếm đào
Len lén đưa tay vốc nước rửa
Trong khi cành trúc động và xao.
Tôi không muốn gặp người tôi yêu
Có lẽ vì tôi mắc cỡ nhiều
Sắc đẹp nõn nà hay quyến luyến
Làm tôi hoa mắt nói không đều
Trên đọt tre già trăng lưỡi liềm
Hỡi trăng hãy chặt khóm thuỳ dương
Nghiêng mình trước gió chiều lơi lả
Và chặt luôn ta đứt nỗi niềm.
Lòng ta rào rạt như làn sóng
Tay ngoắt đám mây dừng lại ngay
Mây vốn hơi sương mà đọng lại
Mau bay vào cuống họng ta đây.
Ta đang khao khát tình yêu thương
Cất tiếng kêu vang trong im lặng
Tiếng ca vào núi, dội quanh vùng.
TRÁI MÙA
Mấy độ trong vườn, cam chưa chín
Mỗi lần em nhớ người trai tơ
Trưa hè năm ấy mua cam ngọt
Nhưng thấy cam xanh lại cáo từ.
Năm ngoái trong vườn cam chín cả
Gốc đào em đợi chàng qua mua
Nhưng con chim khách không về nữa
Chàng chẳng sang đâu, cam hết mùa.
Cam héo lòng em cũng héo hon
Đến nay em đã có chồng con
Tình cờ hôm ấy, chàng qua lại
Cam trái mùa rồi, hết cả ngon.
UỐNG TRĂNG
Bóng hằng trong chén ngả nghiêng,
Lả lơi tắm mát làm duyên gợi tình.
Gió đùa mặt nước rung rinh,
Lòng ta khát tiếng chung tình từ lâu.
Uống đi cho đỡ khô hầu,
Uống đi cho bớt cái sầu miên man.
Có ai nuốt ánh trăng vàng,
Có ai nuốt cả bóng nàng tiên nga.
KẾT THÚC TẬP THƠ ” GÁI QUÊ “